من حقیقت را پاره پاره در زنجیر دیدم ...

من حقیقت را پاره پاره بر خاک دیدم

من حقیقت را بر سر نیزه دیدم

من حقیقت را ... (1)

حسین بن علی (ع)  در سینما

مصطفی علیمردانی

حسین بن علی در کلام آخرین خود، همه انسانها را در همه اعصار مخاطب قرار می دهد و می فرماید: « یا شیعَةَ آلِ أَبی سُفْیانَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دینٌ وَ کُنْتُمْ لا تَخافُونَ الْمَعادَ فَکُونُوا أَحْرارًا فی دُنْیاکُم وَ ارْجِعُوا إِلی  أَحْسابِکُمْ إِنْ کُنْتُم عَرَبًا کَما تَزْعَمُون» ای  پیروان خاندان ابوسفیان! اگر دین ندارید و از روز قیامت نمی ترسید لااقل در زندگی  دنیایتان آزادمرد باشید، و اگر خود را عرب می پندارید به نیاکان خود بیندیشید. تو گویی او می داند که دینداری سخت است و راه بهشت پر سنگلاخ و بی امتحان کسی را در این حلقه راه نمی دهند؛ "سلسله موی دوست حلقه دام بلاست / هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست." سیدالشهدا می گوید که اگر دیندار نیستید و قوانین الهی را رعایت نمی کنید حداقل در دنیای خود که قواعد خاصی دارد جوانمرد باشید، آزاده باشید و تن به ذلت مسپارید...

ایران به عنوان بزرگترین کشور شیعه در جهان، هنوز نتوانسته است فیلم قابل توجهی درباره حادثه کربلا و یا به بیان بهتر حماسه کربلا بسازد و حتی اگر فیلمی ساخته شده باشد درباره شخصیت های فرعی آن حادثه است و این گونه فیلم ها با در نظر گرفتن سینما با تمام معنا، به تعداد انگشتان دست هم نمی رسد. از دو فیلمی که درباره حادثه کربلا ساخته شده است هیچکدام به صورت مستقیم درباره امام حسین (ع) نمی باشند و در واقع در حاشیه حماسه کربلا ساخته شده اند. اولی فیلم "سفیر" می باشد که در اوایل انقلاب ساخته شده و درباره مسلم بن عقیل (با بازی فرامرز قریبیان) می باشد و آن دومی، فیلم برجسته و خوب " روز واقعه" به نویسندگی بهرام بیضایی و به کارگردانی شهرام اسدی است که درباره جوان نصرانی تازه مسلمان شده ایی به نام عبدالله است که در شب عروسی اش صدایی می شنود که دیگران از شنیدنش عاجزند و در گوشش می پیچد که " آیا یاری کننده ای هست که مرا یاری کند". عبدالله همان دم بر می خیزد و عروسی را رها می کند و رهسپار کربلا می شود و با جمله ... " همه حجت مسلمانی من حسین بن علی است" خود را از شهر و مردمانش که از حسینی می گویند که به راه دنیا رفته است بیرون می کشد و جان خود را به بیابان و شن های داغ  می سپارد تا منزل به منزل به دنبال رد پای او باشد و ...

حتی این دو فیلم نیز از نشان دادن تصاویر عاشورا حذر می کنند؛ فیلم اولی قبل از حادثه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) و آن دیگری بعد از عاشورا و کشته شدن حسین بن علی است و فاصله بین این دو که همان حماسه شجاعت و آزادگی در ظهر عاشوراست نشان داده نمی شود و ما همچنان درباره اش می شنویم و می خوانیم اگر و اگر که اهل خواندن باشیم.

دیدگاه: آنچه که باعث می شود سینماگران ما به این حوزه وارد نشوند و فیلمی در خور حادثه کربلا نسازند، می تواند دلایل متفاوتی داشته باشد که از مهمترین آنها، کمبود منابع معتبر و از آن مهمتر، عدم موافقت علمای دینی با نشان دادن صورت بازیگران نقش ائمه است. آنها معقتد هستند که این کار از نظر دینی اشکال دارد و نباید چنین کاری صورت بگیرد. آنها فکر می کنند با این کار، قداست ائمه می شکند و حرمت آنها از بین می رود. به عنوان مثال سریال "ولایت عشق"، در آن فرخ نعمتی بازیگر نقش امام رضا (ع) بود که نشان دادن یا ندادن او با آن صورت نورانی شده فرقی به حال سریال نکرد. سریال بعدی که پارسال پخش شد و در چند قسمت مستقیما به حادثه کربلا می پرداخت باز نه تنها شخصیت محوری کربلا یعنی امام حسین(ع) در آن غایب بود حتی با اینکه صحنه های مربوط به علمدار کربلا فیلمبرداری شده بود و قرار بود پخش شود باز علمای قم تلویحا  آنرا منع کردند و قسمت های مربوط به ابوالفضل العباس را از مختارنامه حذف کردند و آن همه هزینه بر باد رفت و کسی نپرسید که چرا این پرسش را قبل از فیلمبرداری از علمای قم نکرده بودند تا این همه هزینه تلف نشود و ... پس می توان گفت که یکی از علل اصلی نپرداختن به حادثه کربلا می تواند مشکل شمایل ائمه باشد و اینکه فیلم هایی که قبلا ساخته شده اند نتوانسته اند نظر مراجع و علمای بزرگ دینی را جلب کنند.

در سایت حوزه (www.hawzah.net) مصاحبه ای با یکی از تهیه کنندگان صورت گرفته است که جواب ایشان در رابطه با نورانی نشان دادن چهره ائمه منطقی به نظر می رسد. ایشان می گویند: " :«من موافق نشان دادن چهره ی ائمه (ع) نیستم، اما وقتی سریالی درباره امام حسین(ع) ساخته می شود، لازم است که اشخاصی مانند امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) را نیز نشان دهیم و از آنجا که نمی توان همه ی این معصومین را با نور نشان داد، باید برای جذاب تر شدن کاری می کردیم و در نهایت تصمیم گرفتیم از فیلتری استفاده کنیم که چهره ها را به صورت خیلی ضعیفی نشان دهد تا مخاطب بتواند آنها را از هم تمیز دهد.» در توضیح این مطلب باید گفته شود که حتی این طرح نیز مورد قبول واقع نمی شود و سریالی که چندین سال پیش، حتی پیش از سریال مختارنامه در حال ساخته شدن بود متوقف می گردد.

جالب است بدانید که در فیلم ها و سریال های سینمایی تولید کشور خودمان، چهره و شمایل پیامبران از جمله حضرت مسیح(ع) و یحیی و ذکریا (ع) در سریال بشارت منجی، حضرت یوسف و یعقوب (ع) در سریال یوسف پیامبر، حضرت ابراهیم (ع) در فیلم ابراهیم خلیل الله و حضرت سلیمان در فیلم سینمایی ملک سلیمان و بسیاری از پیامبران دیگر در سریالهای مختلف نشان داده می شوند و ظاهرا اشکالی هم ندارد. قصد من از گفتن اینها تنها طرح یک موضوع است و بنا ندارم بگویم که این درست و آن یکی نادرست است.

فیلم های خوبی که به صورت مستقیم درباره حادثه کربلا ساخته شده اند، عبارتند از:

1-   فیلم سینمایی سفیر: این فیلم درباره مسلم بن عقیل است و می توان آن را از نخستین فیلم های تولید شده درباره کربلا به حساب آورد. بازیگر نقش اول آن نیز فرامرز قریبیان در نقش مسلم (ع) می باشد.

2-     فیلم سینمایی روز واقعه

3-      سریال فاخر مختارنامه به کارگردانی داود میرباقری که با کمی جرح و تعدیل پخش شد و قسمت هایی از آن را پخش نکردند.

4-     فیلم تلویزیونی ستاره خضرا به کارگردانی محمدرضا ورزی، که باز هم داستان فیلم به بعد از حماسه عاشورا بر می گردد.

5-   و اما فیلم " روز رستاخیز" به کارگردانی احمدرضا درویش؛ این فیلم هنوز اکران نشده است اما گفته می شود که ممکن است تنها فیلمی باشد که حماسه کربلا را نشان دهد. هیچ گونه اخباری از این فیلم جز چند عکس به بیرون درز نکرده است و ظاهرا نمی خواهند تا دقیقه آخر هیچگونه حساسیتی را برانگیزند. این فیلم از محصولات پر هزینه می باشد و عوامل بین المللی در ساخت آن همکاری می کنند.

فیلم ها و سریال های زیادی درباره ماه محرم ساخته شده که متاثر از حماسه کربلا بوده اند که موضوع بحث ما نیست از شب دهم گرفته تا سفر سبز و ...

1) بخشی از مونولوگ های فیلم سینمایی " روز واقعه"

چاپ شده در روزنامه سرخاب 90/09/20

 نوشته شده توسط علی بیدار در جمعه 90/9/25 و ساعت 1:17 صبح | نظرات دیگران()

مرگ شیرین با یه حبه قند

مصطفی علیمردانی

تازه ترین اثر سید رضا میرکریمی، بر خلاف ظاهر آرام کارگردانش، حواشی بسیاری داشته است. از اظهار نظرهای ضد و نقیض گرفته تا مقایسه آن با شاهکارهای سینمای جهان.

سید رضا میرکریمی، پیش از این فیلم، فیلم های خیلی دور خیلی نزدیک، اینجا چراغی روشن است، زیر نور ماه و کودک و سرباز را در سینما کارگردانی کرده است. همچنین او تجربه کارگردانی دو سریال برای تلویزیون با نام های آفتاب و عزیز خانم (برای گروه کودک و نوجوان شبکه دو) و بچه های مدرسه همت را ساخته است ...

سید رضا میرکریمی اعتقادی به عبارت سینمای معناگرا ندارد و معتقد است که عبارت فیلم دینی و مذهبی، بهتر از عبارت سینمای معناگرا می باشد. می توان با نگاهی به کارنامه او در سینما، این حقیقت را دریافت که در واقع میرکریمی سازنده آثار دینی است (حداقل تا به حال) البته به شکل کاملا سینمایی آن، یک سینمای دینی اصیل که همچون ذات دین، آرام بخش است. سینمای دینی او، مشکی نیست که عطار درباره اش بگوید.

یک نظر: یه حبه قند، فیلم ماندگاری خواهد بود اما چرا؟

یکی از دلایلی که می تواند باعث ماندگاری فیلم شود توجه به جزییات و مسائل ریزی است که هر کارگردان یا نمی تواند آنها را رعایت کند، یا دانش آن را ندارد و یا حوصله چنین ریزه کاری هایی را ندارد.

یه حبه قند در آینده نه چندان دور توسط چندین طیف از تماشاگران در چند حوزه مورد استفاده قرار خواهد گرفت ؛ یکی از این طیف ها، هنرجویان سینما اعم از دانشجویان کارگردانی و بازیگری و ... خواهند بود چرا که این فیلم بسیار دقیق و یا به عبارت بهتر میلیمتری ساخته شده و چیدمان و حرکت جز به جز بازیگران از قبل یعنی در سناریو پیش بینی شده و محاسبه شده است.

 امکان ندارد دو نفر جلوی دوربین حرف بزنند و بقیه فراموش شده باشند. اگر چند پسر نوجوان دارند آب بازی می کنند و در سکانش بعدی پسند و بقیه زنها و یا مردها دارند حرف می زنند، درست است که دیگر دوربین آن نوجوانان را نشان نمی دهد اما اگر هنوز در حوض حیاط هستند و آب بازی می کنند ما صدای آنها را اگر قابل شنیدن باشد می شنویم و این یعنی چیزی و یا کسی فراموش نشده است؛ چیزی سرسری گرفته نشده و ...

اما طیف دیگر می تواند به گمان نگارنده ــ در چند دهه آینده ــ محققان جامعه شناسی و یا مردم شناسی باشد چرا که فیلم میرکریمی آینه تمام نمای طیفی از جامعه ماست و شاید طیف عظیمی از خانواده های سنتی ایرانی.اینکه روابط آدم ها با یکدیگر و زندگی آنها چگونه است از روحانی گرفته تا بنا یا همان معمار. میرکریمی در فیلم خود به دنبال قهرمان نیست و فیلم قهرمان ندارد و اصلا یکی از تفاوت های بزرگ او با بسیاری از کارگردانان این است که او سعی می کند زندگی را و آدم ها را، روابط شان را، آنگونه که هست نشان دهد و در واقع هر شخصیت ما به ازای خارجی می تواند داشته باشد.

یه حبه قند میرکریمی مرثیه ای است بر روزگار و سنن و آدابی که در آن جریان داشته و در حال زوال است و زمان آن سرآمده است همچون منظومه حیدربابایه سلام استاد شهریار که مرثیه ای است بر زندگی و آیین های در حال زوال روستایی.

حواشی یه حبه قند

1)      یک حبه قند شاید(؟) تنها فیلم ساخته شده در ایران باشد که قبل از فیلمبرداری با بازیگران اصلی، یکبار کل فیلم با بازیگران غیرحرفه ایی ( یا بازیگران تمرین) تحت مدیریت افشین هاشمی تمرین شده و فیمبرداری شده است (سکانس به شکانس، پلان به پلان و ...)

2)      بعد از مدتها، بهروز افخمی را به سینما کشانده است. افخمی گفته است که بیش از یکبار فیلم را تماشا کرده و شاید باز هم به سینما برود و برای چندمین بار آنرا در پرده بزرگ تماشا کند. او در یادداشتی که برای فیلم نوشته گفته است که لذت سینما رفتن را بعد از مدت ها چشیده است. کارگردان جنجالی سینمای ایران در همان یادداشت میرکریمی را با جان فورد مقایسه کرده و اظهار داشته است سایه جان فورد روی فیلم افتاده است اما توضیح بیشتری نداده است و ...

3)      در همان روزهای اول اکران، کارگردان فیلم آ‍ژانش شیشه ایی در اظهار نظر عجیبی، به بهانه تماشای یه حبه قند به اصغر فرهادی و فیلم اخیرش " جدایی نادر از سیمین" تاخت و فرهادی را پای پله های سفارت خانه های خارجی نشاند تا منتظر پاسپورت و ویزا و اقامت باشد بعد هم در چند سطر یه حبه قند را ستود. اما آنچه عیان است این است که ابراهیم حاتمی کیا، با وسیله قرار دادن یه حبه قند، حرفهای دل خود را نسبت به اصغر فرهادی زده بود.

4)      حسین معززی نیا، منتقد فیلم، نیز در پاسخ به حاتمی کیا به او گوشزد کرد که می توان از فیلمی تعریف کرد بدون آنکه فیلم دیگری یا کس دیگری را مورد هجمه قرار داد و چیزهایی را گفت که حقیقت ندارند.

5)      ج. الف، یکی از بازیگران سرشناس نیز با کنایه گفته است که " قند یزدی اصلا در گلو گیر نمی کند" و به عبارت بهتر قند یزدی هلو است (هلو برو گلو) و اینچنین خواسته بود از قافله اظهار نظرکنندگان عقب نماند.

6)      حجة الاسلام رسایی با حضور در برنامه هفت با بیان اینکه فیلم را دیده و تا حدی پسندیده است گفت که با این حال نقدهای جدی نیز بدان دارد و با شوخی و کنایه حرف های ج. الف را نقل قول کرد.

7)      میرکریمی در برنامه هفت، روبروی مسعود فراستی ننشست و اینچنین ناراحتی خود را نشان داد. فراستی نیز فیلم را که عده ای به مینیاتور و فرش ایرانی تشبیه کرده بودند کاملا رد کرد و فیلم را با نمونه های خارجی مقایسه نمود و حتی مدعی شد که برخی از سکانس های فیلم از فیلم های خارجی به عاریت گرفته شده است و ...

8)      هفته پیش میرکریمی به تبریز آمد و در سینما ناجی حضور یافت و با تماشاگران تبریزی به تماشای فیلم خود نشست و تعدادی از سئوالات را پاسخ داد. متاسفانه فرصتی پیش نیامد تا به میرکریمی بگویم که بار اول فیلم را در سینما 29 بهمن تبریز با کیفیت اچ دی و سیستم صوتی دالبی دیجیتال که از نیم قرن پیش برای ما به ارث مانده تماشا کردیم. (دست گل دست اندرکاران سینما در تبریز درد نکند).

9)      کارگردان و تهیه کننده یه حبه قند، تبلیغات گسترده ایی را به راه انداختند چه قبل از اکران و چه در حال اکران، غیز از تبلیغات شهری و مطبوعاتی، سایت فیلم درست کردند و سامانه پیام کوتاه را ماه ها قبل از اکران فعال کردند.

10) عباس کیارستمی، کارگردان نامی ایران، پوستر فیلم را طراحی کرده است. رخشان بنی اعتماد نیز تیزر فیلم را ساخته است.

 11)  تیزرهایی که مجید مجید برای یه حبه قند ساخته بود هیچکدام نتوانستند راهی به تلویزیون باز کنند و قهر صدا و سیما با مجیدی همچنان ادامه دارد.

چاپ شده در روزنامه سرخاب 90/09/10

 نوشته شده توسط علی بیدار در جمعه 90/9/25 و ساعت 1:10 صبح | نظرات دیگران()

 « یا شیعَةَ آلِ أَبی سُفْیانَ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دینٌ وَ کُنْتُمْ لا تَخافُونَ الْمَعادَ فَکُونُوا أَحْرارًا فی  دُنْیاکُم وَ ارْجِعُوا إِلی  أَحْسابِکُمْ إِنْ کُنْتُم عَرَبًا کَما تَزْعَمُون» ای  پیروان خاندان ابوسفیان! اگر دین ندارید و از روز قیامت نمی ترسید لااقلّ در زندگی  دنیاتان آزادمرد باشید، و اگر خود را عرب می پندارید به نیاکان خود بیندیشید.

 نوشته شده توسط علی بیدار در دوشنبه 90/9/14 و ساعت 2:52 صبح | نظرات دیگران()